دربیان آن که: چُنان که گدا عاشق کرم است وعاشق کریم،

کرم ِکریم هم عاشق گداست. اگر گدا راصبر بیش بُوَد کریم

بر ِاو آید. اما صبر گدا کمال گداست وصبر کریم نقصان او.

جود و کرم الهی    

سائل را خوار نباید کرد زیرا صفت جود بدون او تحقّق نمى‏پذیرد، جود حق و آثار آن،

فقیر دو نوع است، تفاوت درویش بخدا و درویش از خدا،

در عنوان این قسمت، جملهْ آخر نیاز به این توضیح دارد که: کریم باید به یافتن نیازمندان بشتابد واگر چنین نکند در کرم او نقصی هست ورابطهْ بخشنده ونیاز مند یک رابطهْ متقابل است.

ضعاف: جمع ضعیف است، یعنی ناتوان، بیچاره.

پس‌از این فرمود حق در والضحی: اشاره دارد به آی?«وَ أَمَّا اَلسَّائِلَ فَلا تَنْهَرْ»[1] در تفسیر آیهْ روایاتی نقل کرده اند ازاین قبیل که: مدتی برپیامبر وحی نازل نشد وروزی زن ابولهب از اوپرسید که: آیاخدایت تورا رها کرده است؟... پس ازاین سوال سورهْ والضحی وحی شد وضمن آن پروردگار به پیامبر توصیه کرد که: برسر سائل بانگ مزن. اما مولانااین گونه روایات را درنظر ندارد و سائل را به معنی گدای نیازمند گرفته وآیه را این گونه تفسیر کرده است که: گدا موجب جلوهْ بخشندگی است وازاین نظر مانند آینه است ودمیدن براینه، آینه را تارمی کند .توضیح بیشتر کلام مولانا این است که: مولانا معتقد است برای این‌که جود و بخشش در خارج و در عرصهْ وجود، عینیت و ظهور پیدا کند، به دو رکن نیازمند است: 1. بخشنده و جواد؛ 2. بخشش‌پذیر و محتاج. پس همان‌گونه که تهی‌دست نیاز به بخشنده دارد، بخشنده نیز نیاز به نیازمند دارد. بنابراین دیدگاه، رابطهْ بخشنده و نیاز‌مند رابطهْ متقابل است. مولانا با هنر عارفانه‌اش این قضیه را به زیبا‏یی به تصویر می‏کشد و می‏گوید: همان‌گونه که زیبا‌رویان طالب آینه هستند تا زیبایی خود را در آینه مشاهده نمایند، جود و بخشش نیز به دنبال گدایانند تا چهرهْ زیبای بخشندگی را ببینند، چون گدا جلوه‌گاه بخشندگی است و از این نظر مانند آینه است. مولانا می‏گوید: این‌که پروردگار در سورهْ والضحی،به پیامبرش می‏فرماید: بر سر سائل و فقیر بانگ مزن. سرّش این است که بینوایان آینه‏اند و آینه باید صاف و شفاف باشد. با دم زده در آن‌ آینه کدر و تیره می‏شود و زیبایی را نمایان نمی‏‏کند. سپس مولانا به دسته‌بندی این دو رکن می‏پردازد و می‏گوید: بخشندگان دو گروه‏اند:

الف) گروهی که منتظر می‏مانند تا بینوا حاجتش را بیان کند، آن‌گاه ببخشند و بدهند، این گروه فقیر پرور و گدا سازند.

ب) گروه دیگر بخشندگانی هستند که بدون درخواستِ فقیر به او بر حسب قابلیت و استعدادشان می‏بخشند.

فقرا و نیامندان نیز سه گروه‏اند: عده‌ای جلوهْ جود حق‌ و آینهْ کرم الهی‏اند؛ گروهی به جود مطلق رسیده‏‌ و واصل به عالم غیب‌اند و دیگر جلوه و آینه نیستند؛ برخی هم کسانی هستند که نه به حق پیوسته‏اند و نه جلوهْ جود حق‏اند، بلکه گدایانی هستند که حرص و طمع دنیا آنها را به گدایی کشانده‌اند. اینها مرده‏‌ای هستند که بر درگاه حق جایی ندارند و نقش پرده‏ای می‌باشند که در برابر خود و دیگران، حجابِ مشاهده حق است.

مزید بخشیدن: یعنی بیش از نیازیا درخواست نیازمندان، ومی تواند تعبیری ازفضل پروردگار باشد.

( 2756) صدا مى‏رسد که اى طالب بیا زیرا همان طور که گدا محتاج جود و بخشش است جود و صاحب جود نیز بگدا محتاج است.( 2757) صاحبان جود و بخشش چون خوب رویان که آینه مى‏جویند آنها نیز جویاى گدایان و ضعفا هستند.( 2758) چهره خوبان در آئینه حسن خود را جلوه‏گر مى‏سازد روى احسان نیز در وجود گدا هویدا مى‏گردد.( 2759) چون گدا آینه جود است دم زدن بروى آن زیان دارد.( 2760) از این جهت خداى تعالى در سوره و الضحى فرمود اى محمد ص بروى گدا دم مزن «وَ أَمَّا اَلسَّائِلَ فَلا تَنْهَرْ».( 2761) یکى هست که جود و بخشش او گدا درست مى‏کند (بخشش کسانى که خود نمایى مى‏کنند) دیگرى بگدایان بخشش نموده و قدر آنها را بالا مى‏برد (بخشش خداوندى)( 2762) پس گدایان آئینه جود و بخشش خدا هستند و کسانى که با حقند آنها خود جود مطلقند.( 2763) و آنهایى که غیر این دو طایفه هستند آنها مرده هستند و در این درگاه نبوده و چون نقش پرده بصورت، زنده نما و در واقع روح ندارند.